کتاب «دهانه غلامان؛ شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران» که به کوشش سیدمنصور سیدسجادی فراهم آمده است، به معرفی کاوش‌های باستان‌شناختی در یکی از محوطه‌های باستانی شهرستان زابل می‌پردازد.
آنچنان که سیدمنصور سیدسجادی عضو هیئت علمی موسسه ایزمئوی ایتالیا در پیشگفتار کتاب بیان کرده است، محوطه باستانی دهانه غلامان از مهم‌ترین آثار باستانی مورد توجه در سیستان و بلوچستان است. محل و جایگاه دهانه غلامان تقریباً در سی‌کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زابل واقع شده و مرکز اصلی یکی از ایالات مهم هخامنشیان در جنوب شرقی ایران بوده است. محل این سایت مهم باستانی تقریباً در دوکیلومتری جنوب روستای قلعه‌نو و بسیار نزدیک به مرزهای ایران با افغانستان است.
این محل باستانی که در دهه ۶۰ میلادی توسط امبرتو شراتو باستان‌شناس ایتالیایی پیدا شده است، روی یک تراس رودخانه‌ای و در پایین یک برآمدگی‌های فلات قرار دارد که در محدوده‌های حوضه هامون هیرمند است و در نزدیکی یک راهرو مصنوعی واقع شده که نامش را به این کریدور یا راهرو داده است: دروازه ورود بردگان یا نام جدیدتر آن دهانه غلامان.
این محوطه ابتدا در سال‌های اولیه دهه شصت میلادی توسط گروه باستان‌شناسی مؤسسه ایزمئو حفاری شد و سپس کار بررسی و تحقیق در آن تا سال ۱۳۷۹ به تعویق افتاد. در ابن سال گروه باستان‌شناسی شهر سوخته مأموریت یافت تا کار کاوش و پژوهش در این محوطه باستانی را نیز جزء برنامه‌های پژوهشی خود انجام دهد.
کتاب «دهانه غلامان» شامل یک درآمد، یک مقدمه و دو بخش باستان‌شناسی و بررسی، مرمت و حفاظت است. بخش اول کتاب به مباحث باستان‌شناسی پرداخته است. در این بخش تعداد هشت مقاله از پژوهشگران خارجی و ایرانی درباره مسائل باستان‌شناسی دهانه غلامان آمده است. نخستین مقاله گزارش‌گونه کوتاهی است از امبرتو شراتو کاشف و نخستین کاوشگر دهانه غلامان و تنها برای آشنایی با سابقه کار منتشر شده است.
مقاله بعدی نیز ترجمه‌ای از همین تیم باستان‌شناسی است که در حقیقت تنها گزارش فنی گروه باستان‌شناسان ایتالیایی درباره کاوش‌های دهانه غلامان نیز به شمار می‌رود که به شرح کاوش‌ها پرداخته است. سومین مقاله نیز از این شراتو است که وی در این مقاله با توجه به شواهد بسیار زیاد و غیرقابل انکاری که در کاوش‌های ساختمان شماره ۳ به دست آورده، درباره مذهب ساکنان این شهر فرضیه‌هایی را ارائه داده است.
مقاله چهارم بخش اول به شرح کاوش‌های دهانه غلامان در پیش از زمان انقلاب اسلامی ایران پرداخته و نتایج به‌دست آمده از سوی باستان‌شناسان ایتالیایی را موردنظر قرار داده است. در مقاله پنجم نیز خلاصه برخی از نتایج به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی ارائه شده است. در ششمین مقاله نویسندگان درباره نقاشی‌های دیواری پیداشده در دهانه غلامان مطالبی ارائه کرده‌اند. آخرین نوشتار این بخش نیز ارزیابی چند فرضیه است که نتیجه جدیدترین تحقیقات انجام‌شده درباره سفال دهانه غلامان است.
بخش دوم این کتاب نگاهی دارد به بررسی و چگونگی حفاظت، مرمت و نگهداری آثار مربوط به دهانه غلامان و آثار مربوطه به آن. نخستین مقاله این بخش نتیجه برخی از آخرین پژوهش‌های ژئوفیزیکی محمدخانی و همکارانش در دهانه غلامان است که یکی از تازه‌ترین مقالات منتشرشده درباره این محوطه باستانی نیز می‌باشد. دومین مقاله این بخش نیز درباره برخی عملیات حفاظتی در کوه خواجه و دهانه غلامان است.
آثار باستانی یک سرزمین مانند برگ‌های شناسنامه و هویت مردم آن سرزمین است. انسان بدون شناسنامه، انسانی بدون هویت است که قادر به معرفی خود نیست. در حقیقت اگر انسان امروزی گذشته خود را نشناسد، آینده خود را به‌سختی می‌تواند بسازد و از آنجا که بخش‌های بزرگی از تاریخ گذشته ما در میان همین خاک و خاشاک به ظاهر بی‌مقدار خفته است، مجبوریم و باید آنچه در توان داریم را کنار هم گذاشته و ضمن کار و کوشش برای ساختن آینده، این گذشته را نیز به عنوان و شکل سند هویت خود برای آیندگان حفظ کنیم.
بر این پایه، انتشار کتاب‌هایی از قبیل «دهانه غلامان» علاوه بر آنکه به کار دانشجویان و محققان حوزه باستان‌شناسی می‌آید، از جنبه اسنادی در زمینه حفظ حافظه تاریخی و هویت مردمان سرزمین ایران اهمیت قابل توجهی دارد.
انتشارات آریارمنا کتاب «دهانه غلامان؛ شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران» که شامل مجموعه‌ای از مقالات به قلم و با ترجمه محققان حوزه باستان‌شناسی است را به کوشش سیدمنصور سیدسجادی در ۳۱۶ صفحه، با تیراژ ۵۰۰ نسخه و قیمت ۵۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۸ منتشر کرده است.
